«تاین بی» معتقد است که تمام تاریخ بر اساس دو حالت «تهاجم» و «تدافع» حرکت دارد.این تهاجم و تدافع-که حالت جبری متوالی نیز هست-موجب می شود که نوعی فرهنگ و تمدن و جامعه به وجود بیاید،رشد کند،ضعیف و پیر شود و در برابر تهاجم فرهنگ،جامعه یا تمدن دیگر،نابود شود.و بعد تمدن و جامعه و فرهنگ جدید،باز سیر خویش را به سوی رشد،کمال و پیری و مرگ،طی کند و باز در برابر نیروی جوان و تازه ای قرار گیرد.این تهاجم و تدافع،هم علت و هم عامل حرکت تاریخ را نشان می دهد و هم خود به خود،شکل حرکت تاریخ را مشخص می کند.
تاین بی می گوید:یک مذهب،یک ایدئولوژی،یک نهضت انقلابی،یک جامعه و یک ملت نیز حالت تهاجمی و تدافعی دارد.یک مکتب در حالت تهاجم و جوشش و رشد و فوران اش،درست مثل جوان مهاجمی است که فکر می کند می تواند همه جا را بکوبد و تسخیر کند.
مذهب نیز در دورهء اول،چنین حالتی دارد؛و معتقدین به مذهب هم همین حالت را پیدا می کنند.در دهان مذاهب و مکاتب دیگر می روند،دوست دارند که مجالس احتجاج و بحث و مناظره تشکیل شود که آنها مذاهب شان را عنوان کنند و حرف شان را بزنند و تبلیغشان را بکنند.برای اینکه می دانند که اگر کوچکترین امکانی به دست بیاورند،می توانند محیط را تسخیر کنند.این است که همهء مأخذ و کتابها و حرف هایشان،باز و صریح است.
در حالت دوم،حالت مرد شکسته ای را دارند که همواره می کوشد خود را بپوشاند و مخفی کند و بی اطلاع و ناشناس بماند.چرا که احساس می کند اگر بیرون بیاید،به زمین اش می زنند،کتک می خورد و ضعف و عیب اش را همه می فهمند.بنابراین همیشه حالت گریز و پرهیز دارد.
در جواب اینکه «آیا جامعه ای می تواند همیشه حالت تهاجمی اش را حفظ کند و به حالت نزولی و تدافعی نیفتد؟»،تاین بی پاسخی نداده و طرحش نکرده است،بلکه به این شکل نشان اش داده است که این حالت،جبر تاریخی است.یعنی هم چنان که فرد نمی تواند از حالت تدافعی اش گریز داشته باشد،جامعه را نیز گریزی نیست؛اما می تواند آن را به تأخیر بیندازد و حالت تدافعی اش را نیرومند و قوی نگاه دارد و به سقوط و زوال ناگهانی نیفتد.
ادامه دارد...