اصل «شهادت» در اسلام:
دربارهء کاری که حسین(ع) در تاریخ کرده است،بسیار سخن گفته اند و بسیار نوشته اند و می گویند و می نویسند.قدما به گونه ای آن را توجیه کرده اند و متجدّدین روشنفکر به گونه ای دیگر.اما من،به تازگی متوجه شدم که امکان ندارد کاری را که «حسین(ع)» کرده است بفهمیم،مگر اینکه اول بفهمیم«شهادت» چیست؟
عظمت «حسین(ع)» از یک سو،و شخص بینی ما از سوی دیگر موجب شده است که آنچه را که از «حسین» بزرگتر است،در زیر درخشش عظمت «حسین» نبینیم.آنچه از «حسین» بزرگتر است،آن چیزی است «حسین(ع)» به خاطر آن قربانی شده است.این است که همواره از «حسین(ع)» سخن گفته ایم؛اما هرگز از آنچه که «حسین(ع)» به خاطر آن،سخاوتمندانه خود را قربانی کرد،یاد نکرده ایم.آن اصلی که «حسین(ع)» و «حسین »ها قربانی اش شده اند،و عظمت آنان در تاریخ بشر و در مذهب ما و در پیشگاه خلق و خالق،به خاطر این است که این اصل را و این معنا را با تمام زندگی شان و مرگ شان نشان داده اند:«شهادت»!
بافت متضادی که در این مسئله وجود دارد،کار را بر من دشوارتر کرده است.از یک سو باید «شهادت» را به عنوان یک مسئلهء فکری،علمی،فلسفی مطرح کنم و در این حال،باید فقط بیندیشم و استدلال کنم و تنها از قدرت علم و منطق مدد گیرم.
و از سوی دیگر،داستان «شهادت» و آنچه را که «شهادت»تداعی می کند،به قدری احساسی و به قدری هیجان آمیز و عاشقانه است که روح را به آتش می کشد و منطق را فلج می کند و قدرت ناطقه را ضعیف و اندیشیدن را دشوار.زیرا که شهادت،آمیزه ای است از یک عشق گدازان و از یک حکمت عمیق و پیچیده؛و این دو را با هم نمی توان بیان کرد؛و در نتیجه،حق سخن را ادا نمود؛به خصوص،آدمی که چون من،از نظر روحی و عاطفی ضعیف است،بیان این مسئله برایش مشکل تر است.
برای فهمیدن شهادت،باید اول،مکتبی که شهادت در آن مکتب معنا می دهد،و در آن طرز تفکّر قابل توضیح است،و در آن عقیدهء خاص ارزش می یابد،روشن گردد.و آن،عبارت است از مکتبی که «حسین(ع)»،یکی از مظاهر این مکتب است؛و نیز جریان تاریخی و نبرد تاریخی در سرگذشت انسان؛که «حسین(ع)» یک پرچمدار این نبرد است و کربلای او،یک صحنه از صحنه های نبرد پیوستهء واحدی است که در جبهه های مختلف و نسل ها و عصرهای مختلف و در طول تاریخ،از آغاز تا حال و آینده،جاری است.
«حسین(ع)»،در اتصال به آن تسلسل نهضتی که در تاریخ ابراهیمی وجود دارد،معنا می دهد و باید معنا شود،و انقلابش باید تفسیر و توجیه گردد.و الّا به صورت مجرّد،«حسین(ع)» را در تاریخ مطرح کردن و جنگ کربلا را صرفا به صورت یک حادثهء تاریخی مجرّد عنوان کردن،و آن را از پایگاه های تاریخی و اجتماعی اش جدا کردن،موجب می شود که،آنچه را که «معنای ابدی» دارد و همواره زنده است،به صورت یک «حادثهء غم انگیز گذشته» در بیاوریم و در برابرش،فقط بگرییم.
اگر کربلا و «حسین(ع)» را از اندام تاریخی و اعتقادی و مکتبی اش جدا کنیم،مثل این است که،از یک پیکر زنده و واحد،یک عضو را قطع کنیم و آن را جداگانه مورد مطالعه قرار دهیم و یا نگهداری کنیم.
در طول تاریخ بشری،نهضت های دینی را می توان به دو دستهء بزرگ تقسیم بندی کرد:
بر اساس محتوای این دین ها و همچنین بر اساس سنخ پیامبران شان و بنیانگذاران شان و بر اساس وابستگی طبقاتی و اجتماعی این رهبران دینی.
بر اساس جهت دعوتی که این دعوت کنندگان،خلق را به آن می خواندند.
بر این اساس و بر این ملاک،همهء رهبران تاریخ،بر دو دسته هستند:یک دسته،پیغمبران سلسله ای هستند که بزرگترین بنیان گذار جهانی اش،حضرت ابراهیم(ع) است.این پیامبران که از «ابراهیم» به بعد،برای ما شناخته تر شده اند،سلسله ای هستند از پیامبرانی،که وجه مشترک شان از نظر اجتماعی،این است که همگی از محروم ترین قشر های زندگی اجتماعی و اقتصادی زمان شان برخاسته اند و به تصریح شخص پیامبر اسلام(ص)،همگی چوپان بوده اند.
اما رهبران مکتب های فکری و یا اخلاقی خارج از این سلسله،چه در چین وابسته به نژاد زرد و چه در هند و چه در ایران؛ و چه بزرگان و بنیانگذاران مکتب های علمی و اخلاقی یونان،بدون استثناء همگی اشرافی بوده اند و برخاسته از طبقات مرفّه و برخوردار و ثروتمند.
ادامه دارد...
عجبا!صحنهء کربلا،ناگهان در پیش چشمم به پهنای تمامی زمین گسترده شد،و صف هفتاد و دو تنی که به فرماندهی«حسین(ع)» در کنار فرات ایستاده اند،در طول تاریخ کشیده شد،که ابتدایش،از آدم- آغاز پیدایش نوع انسان در جهان- آغاز می شود،و انتهایش تا...آخرالزّمان،پایان تاریخ،ادامه دارد!
پس «حسین(ع)»،سیاستمداری نیست که صرفا به خاطر شرابخواری و سگ بازی یزید، با او «درگیری» پیدا کرده باشد،و فقط یک «حادثهء غم انگیز» در کربلا اتفاق افتاده باشد!
«او وارث پرچم سرخی است که از آدم،همچنان دست به دست،بر سر دست انسانیت می گردد،و اکنون به دست او رسیده است»
و او نیز با اعلام این شعار که:
«هر ماهی محرّم است و هر روزی عاشورا و هر سرزمینی کربلا»،این پرچم را دست به دست،به همهء رهبران راستین مردم و همهء آزادگان عدالتخواه در تاریخ بشریت سپرده است. و این است که در آخرین لحظه ای که می رود تا شهید گردد،و پرچم را از دست بگذارد،به همهء نسلها،در همهء عصرهای فردا،فریاد بر می آورد که:
«آیا کسی هست که،مرا یاری کند؟»
وقتی به اصل «وراثت» می اندیشیدم و به ویژه «وراثت حسین(ع)»،که وارث تمامی انقلاب های تاریخ انسان است-از آدم تا خودش-ناگهان احساس کردم که گوئی همهء آن انقلابها و قهرمان ها،همهء جلّاد ها و شهید ها،یک جا ار اعماق قرون تاریک زمان و از همهء نقاط دور و نزدیک زمین،بعثت کرده اند و گوئی همگی از قبرستان خاموش تاریخ، با فریاد حسین(ع) که همچون صور اسرافیلی در جهان طنین افکنده است،بر شوریده اند؛و قیامتی بر پا شده است و همه در«صحرای محشر کربلا» گرد آمده اند و در دو سوی فرات،روی در روی هم ایستاده اند:
در این سو،از «هابیل» تا «حسین(ع)»،همهء پیامبران و شهیدان و عدالتخواهان و قربانیان جنایت های تاریخ،که همه از یک ذرّیّه و تبارند،و همه فرزندان هابیل.و در نژاد،از آن نیمهء خدائی ذات متضاد آدم،«روح خدا» که در آدم دمید و همه،وارثان یکدیگر و حاملان آن امانت،که آدم از خدا گرفت.
در آن سو،از قابیل تا یزید،فرعون ها و نمرود ها و کسرا ها و قیصر ها و بُخت النصر ها و همهء جلّادان و مردم کُشان و غارتگران زندگی و آزادی و شرف انسانی!همه از یک ذریّه و تبار،و همه فرزندان قابیل،نخستین جلّاد برادرکُش فریبکار هوس باز- و در نژاد،از آن نیمهء لجنی و متعفن ذات متضاد و ثنوی آدم،روح ابلیس که در آدم دمید،و همه،وارثان یکدیگر.
حتی ربّ النّوع ها و شخصیت های اساطیری نیز صف بندی شده اند.هر یک سمبل ذهنی از این دو حقیقت عینی،انعکاس واقعیت بشری«الله-ابلیس»در جهان:اهورا-اهریمن! جنگ حسینی-یزیدی،سایه اش بر آسمان:پرومته-زئوس...
ادامه دارد...
نه می جنگد،که با چه؟ نه سخن می گوید،که با که؟نه می رود،که به کجا؟نه باز می گردد،که چگونه؟ و نه می نشیند،که...هرگز! ایستاده است و تمامی تلاش اش،اینکه نیفتد! بر سر رهگذر تاریخ ایستاده،و بر هر نسلی که می گذرد،سر راه می گیرد،و بر سرش نهیب می زند که:
ای بر مَرکب های سیاه ننگ،بگریخته از همهء صحنه های «شهادت» تاریخ!
گرگ ها،روباه ها،موش های دزد سکه پرست! و شما ای میش های ذلیل پوزه در خاک فرو برده!
ای غایب ها! پوچ ها،پلید ها،آیا در میان شما هست کسی که هنوز چهرهء انسان را به یاد آورد،و آیا چشمانی هست که او را بتوان دید و باز شناخت؟
اینان که مرگ را،همچون گردنبندی از زیبا ترین گوهر های خدا،بر گردن آویخته اند،بی مَرگانِ جاودانه اند،شاهد هر آنچه در تاریخ آدمی می گذرد،شهیدِ هر آن چه در بنی آدم می میرد و می پژمرد و قربانی جلّاد می شود!
این کیست؟تندیس تنهائی و غربت و شکست و نومیدی و درد،در کویری پوشیده از خون،از دریای سرخ شهادت سر برداشته،و تنها و ساکت ایستاده است!
او،دیگر من نیستم!هابیل است؟نخستین قتیل مظلوم تاریخ انسان:ذبیح معصوم مالکیت و شهوت،که برادر را،جلّاد برادر کُش کرد؟
مانند پرومتهء اساطیری است که به خاطر انسان،آتش مقدس خدایان را از ملکوت الهی به زمین آورد،و به شب سیاه و زمستان سرد زمین و زندگی انسان نابینای فسرده افکند؛و محکوم ابدی تنهائی و زنجیر و غربت و وحشی گری و شکنجهء جانوری گشت؟
ابراهیم در آتش؟اسماعیل در منی؟یحیی در دربار هیرودیس؟موسی در غربت صحرای آوارگی و هراس فرعون؟مسیح بر صلیب جنایت و جبّاریّت یهود و قیصر،به چهار میخ کشیده؟
محمد(ص) در بلندی طائف،تنها و خون آلود و گرسنه و رانده شده و سنگ خورده و مجروح؟
علی(ع) در سکوت سنگین دردناک خانهء فاطمه(س) در فریاد نخلستانهای تنهائی و شب شهر فتح ها و غنیمت ها؟
سر در حلقوم چاههای بیرون از مدینهء سابق؟
در موج جوشان و گدازان خون محراب مسجد کوفه؟چه می گویم؟تنها بر صلیب وجود دردمند و عاشق خویش،برکشیده و شهید؟
این تندیس کیست؟همه شان؟آری،همه شان.مگر نه اینان همه یک تن اند،و یک تن در این ها همه،یکی؛و نامش «انسان مظلوم»؟چرا بترسم که من نیستم؟که مگر نه در هر کسی،«او» هست،ذره ای از «او» هست.آری،این تندیس همهء این «هابیل»ها است،و همهء این «علی» ها است.تندیس «حسین» هم هست.آری،«حسین»،هم او که شاهد همهء ادوار است،و شهید همهء صحنه ها و قربانی همیشهء تاریخ،از «آدم» تا پایان روزگار.همین یکی است که با نام «هابیل» مبعوث می شود و با نام «ابراهیم» می آید و می رود.
نشستم و روضه ای برای دل خویش نوشتم.در این لحظات شگفت،که من در یک«بیخودی مطلق» به سر می بردم،و درد،که هروقت به «مطلق» می رسد،جذبه ای روشن و مستی بخش می شود،و حالتی آرام،روشن و خوب می دهد،ناگهان عبارات پر معنا و عمیق «زیارت وارث» در مغزم جرقه زد خطاب به حسین(ع):
سلام بر تو ای وارث «آدم»،برگزیدهء خدا؛
سلام بر تو ای وارث «نوح»،پیامبر خدا؛
سلام بر تو ای وارث «ابراهیم»،دوست خدا؛
سلام بر تو ای وارث «موسی»،هم سخن خدا؛
سلام بر تو ای وارث «عیسی»،روح خدا؛
سلام بر تو ای وارث «محمد(ص)»،محبوب خدا؛
سلام بر تو ای وارث «علی(ع)»،ولیّ خدا؛
ادامه دارد...
«حسین(ع)»،وارث پیامبران:
در زندگی تودهء مردم ما که زندگی اش توده ای انباشته از عقده ها و رنج ها و جراحت هاست،و آرزوهای مُرده و امیدهای بر باد رفته و خواستن های سرکوفته و عشق های بی سرانجام و خشم های فرو خورده،و همه نبایستن و نخواستن و نتوانستن و نگذاشتن و نشدن و نگفتن و نرفتن و نه،و نه، و نه!،«عاشورا» زانوی مهربان سرنهادن و دامن مَحرمِ گریستن نیز هست.و در این فاجعهء هولناک بشری،هر کسی فاجعهء خویش را نیز می نالد.و دلهائی که در این روزگار،نه حق انتخاب،که حق احساس،و چشم هائی که نه نگاه،که حق اشک،و حلقوم هائی که نه فریاد،که حق ناله نیز ندارند،از «عاشورا» است که حق های از دست رفتهء خویش را،هر ساله می ستانند.و نیز غرورهای مجروحی که به نالیدن محتاجند،اما شرم دارند،و تحمل لبخند بر لب هائی که در پس آن،ضجّه ها پنهان است،و تحمیل آرامش بر چهره هائی که طغیان ها را در خویش کتمان می کنند،«آنان را شهیدی ساخته است،که بر روی زمین گام بر میدارد».و به هر جا که می گریزد،«کربلا» است،و هر ماهی که بر او می رسد،«مُحَرّم»،و هر روزی که بر او می گذرد،«عاشورا»....
و من سوگوار مرگ خویش،در دل ام عاشورائی از قتل عام همهء امید هایم. و من شاهد کربلای سرنوشت مظلوم خویش و شهید اسارتِ هر چه از من بازمانده،و چه دردناک سرنوشتی!در میان روشنفکران،متهم به دین داری؛و در میان دینداران،منسوب به بی دینی. و در ورای این هر دو نیز،یک «خارجی مذهب،که سر از بیعت با امیر المؤمنین پیچیده»!
و من که صدق این سخن امام صادق(ع) را،همهء عمر تجربه کرده بودم،که:
«همه ماه،مُحرّم است و همه جا،کربلا،و همه روز،عاشورا»
آن سال و آن ماه و آن روز،بیش از همه وقت احساس کردم که اینچنین است،و بیش از همیشه احساس کردم که تنها هستم و قربانی زمانه.و دردناک تر از همیشه،یافتم که در آخرالزّمان،چگونه فضیلت ها،رذیلت می نماید!و آخرالزّمان،گوئی،همیشه است!
و اینها هیچ کدام دردآور نیست،زیرا که خصومت دشمن،ایمان را بارور می کند و امید را سیراب،و به وجود،معنا و نیرو می بخشد؛و خصومت دوست،نومید کننده است و ضعیف کننده و ... بد!
بی خودی نیست که«علی(ع)»،وقتی در اُحُد،هنگامی که در برابر سیل مهاجم خصم،شمشیر می زند،می غُرّد،ولی در کوفه،هنگامی که بر سر منبر،سخن می گوید،ناگهان از بی تابی درد و عجز،محکم بر صورت خویش،سیلی می زند!
و منِ خانه نشین،قربانی مصلحت! که هرگز از ظلم ننالیده ام،و از خصم نهراسیده ام،و از شکست،نومید نشده ام،اما این کلمهء شوم «مصلحت»،دلم را سخت به درد آورده بود.
مصلحت! این تیغ بی رحمی که همیشه،حقیقت را با آن،ذبح شرعی می کنند.
هرگاه حقیقت،از صحنهء جنایت خصم،پیروز بازگردد،در خیمهء خیانت دوست،به دست مصلحت،خفه اش می سازند:و سرنوشت «علی»،گواه است!
کویری با خورشیدی کبود و آسمانی به رنگ شرم و صحرائی افق در افق،پوشیده از خون،و شبحی روئیده از دریای سرخ،سینهء صحرائی بی کس،و در زیر ابر دردبار،شبحی یا مجسمه ای،تندیسی در خون ایستاده،سندانی در زیر ضربه های دشمن و دوست،مجروح،خون آلود،شکسته،خاموش،با دستی بر قبضهء شمشیری که با همهء تعصبش،می کوشید تا همچنان نگه اش دارد و دستی دیگر،همچنان بلاتکلیف!
ادامه دارد...
عبادت تلاشی است در راه زدودن رنگ های عارضی،شکستن قالب های تنگ اجتماعی و صیقل دادن وجود حقیقی و برانگیختن حالات وجودی و استخراج گنجینه های نهفتهء خودآگاهی و دست یافتن به حالتی فراتر از آن که روح های بزرگ در فرهنگ ما به آن رسیده اند و آن، «دل آگاهی» است و کشف تعهدی عمیق تر،صمیمی تر،مترقّی تر و راستین تر از آن چه امروز از این کلمه،روشنفکران غربی می فهمند.و آن،تعهّد وجودی است و به تعبیر قرآنی آن در زبان «علی(ع)»،«میثاق فطرت» است.
2)کار:قرآن،سنت پیامبر(ص) و شیوهء زندگی یاران دست پروردهء انقلاب او،نشان می دهند که اسلام،به کار و کوشش،تا کجا تکیه دارد.می دانیم که بی درنگ پس از ایمان،«عمل صالح» ورد زبان خداوند است و حتی به گفتهء پیامبر(ص)که وقتی از ایشان می پرسند:مَاالاِسلام؟ پاسخ میفرمایند:«العمل».
اسلام هر عمل درستی را – سیاسی،اقتصادی،مردمی،بهداشتی- همچون عمل مذهبی،عبادت تلقی می کند،حتی خواب را؛خواب انسانی که ایمان دارد؛حتی خوراک را و تحصیل نان را.تکیهء اسلام به عمل اقتصادی نیز چنین است.
از پیامبر(ص) می پرسند که محبوب ترین کار چیست؟پاسخ می دهند:«کاری که دست در آن دخالت داشته باشد» محبوب ترین مال چیست؟«آن چه از طریق کار به دست آمده باشد».اساسا برای آدمی،جز ثمرهء تلاشی که می کند،نصیبی وجود ندارد.این اصل،هم در رابطهء انسان و خدا صادق است:که قیامت و سرنوشت نهائی آدمی،به گفتهء قرآن:«روزی است که انسان،دست آورد خویش را به چشم می بیند»؛و هم در رابطهء اجتماعی و در یک سیستم اقتصادی.
مسئلهء مهم تری که در خودسازی مطرح است،کار است.اما کار نه فقط به عنوان مقدمه ای برای زندگی کردن،تحصیل،کسب مقام اجتماعی،یا کار تولیدی؛بلکه کار به عنوان ورزشی در جهت خودسازی.کار کردن،یعنی نفی طبیعت به وسیلهء انسان.کار،غلبهء انسان است بر طبیعت.انسان،حکومتِ طبیعت را نفی می کند و حکومتِ خویش را جانشین آن می سازد.این یک کار مادی است.عمل اجتماعی نیز اینچنین است:انسان با کار خویش،جامعهء خویش را تغییر می دهد و می سازد. و عجیب این است که انسان،در همان حال که طبیعت را می سازد،شخصیتِ خودش نیز ساخته می شود.
کار عبارت است تجلّی تحقق عینی اراده و خواست و ارزشهای ویژهء انسان.انسان در کار متولد می شود،با کار ساخته می شود و ذهنیت وی تبدیل به یک واقعیت عینی می گردد و در همان حال،جوهر وجودی اش صیقل می خورد و تکامل می یابد.
اما نقش انقلابی کار در خودسازی،عبارت است از آزادی بخشی کار.هر کسی زندانی قالب های خانوادگی،طبقاتی،اجتماعی و عصری خویش است.این مسئله،وقتی که سخن از مسئولیت انقلابی بصیرت مندان است،دامنهء بسیار گسترده و عمقی بسیار شگفت انگیز پیدا می کند.
بی شک اکثریت صاحبان بصیرت،برخاسته از طبقهء متوسط اند.طبقات بالا چنان در رفاه پوسیده اند که همهء ارزشهای وجودی آدمی و همهء حساسیت های انقلابی را از نسل جوان خویش می گیرند.در طبقات پائین،فقر،جهل و ذلت را چنان توسعه ای داده که اکثریت را در آن غرقه ساخته است و افراد،جز در تکاپوی تأمین یک زندگی بخور و نمیر نیستند،و جز هدفهای کوتاه و حقیر ندارند.طبیعتا دلسوزان جامعه،از میان طبقه ای بر می خیزند که نه رفاه اشرافیت،پوک و تباهشان کرده و نه فقر،آنان را از اندیشیدن و از رشد اجتماعی و اخلاقی محروم ساخته است.بنابراین،انسانهای خودآگاه و دلسوز،از طبق? متوسط بر می خیزند.
در عین حال باید یادآوری کرد که این مطلب،به معنی بریدن خویش از تودهء محروم نیست.بلکه باید ایمان داشت که اساسا هدف،رهائی و نجات تودهء مردم است.اما نباید دچار یک نوع جَوگیری عامیانه شد و تودهء مردمی را که بالقوه به آن می اندیشیم،با تودهء مردمی که بالفعل وجود دارد،مترادف بشماریم.اشتباه میان این دو در عمل اجتماعی،خطاهای بسیار سنگین و حتی فاجعه آمیز به بار آورده است.
کار آزادی بخش برای این افراد خودآگاه و دلسوز که به هر حال از طبقهء متوسط در زمان ما برمی آیند،ضرورتی حیاتی دارد.زیرا آنها را از ماندن در تنگنای پلید اشرافی گری-که با تنگ نظری و پستی همراه است-چه مذهبی باشد و چه غیر مذهبی-رها می سازد و افق اجتماعی آنها را وسعت می دهد و در شخصیت آنان تغییر عمیق انقلابی می دهد.
تقدس کار در اسلام تا به آنجاست که پیامبر(ص)،تنها دو دست را بوسیده است؛دست یک زن[حضرت فاطمه(س)] و دست یک «کارگر» را.دو چهره ای که در همهء نظام ها و تمدن ها و فرهنگ ها،تجسم ذلت،حقارت و محرومیت بوده اند؛آن هم دست بوسیدن!،سنتی که در اسلام،آنچنان که امروز رایج است،وجود نداشته است و اگر می داشت،نوعی شرک محسوب می شد.
کار،معجزهء بزرگی است که به انسانهای آگاه و دلسوز،موهبت فرو ریختن همهء ارزشهای اشرافی و ضعف های سرمایه داری و عادات بیمارگونهء طبقهء مرفّه را،که طبقهء انگل است،عطا می کند و او را با تودهء محروم در می آمیزد و از این طریق،یک انسان انگل وار به یک انسان پیامبر وار بدل می شود.
3)مبارزهء اجتماعی:مبارزهء سیاسی،نه تنها به معنای اعم،تجلی عالی ترین استعداد اجتماعی انسان است،بلکه برای افراد آگاه و دلسوز،کارِ سازنده و خودساز نیز هست.مبارزهء اجتماعی،بزرگترین عامل خودآگاهی انسانهای آگاه و دلسوز به شمار می آید.فردی که در پشت میز مطالعه و در میان انبوهی از کتابها و یا در مبادلهء ذهنی میان دوستان و همفکران خویش،خود را یک انقلابی مردمی می شمارد و راه حل ها را از میان الفاظ و فرضیه ها و متون عقیدتی بر می گزیند،تنها در کورهء آزمایش عمل سیاسی است که می تواند هم اندیشه های خود را تصحیح کند و هم از بیماری لفّاظی شفا یابد و هم خویشتن را بیازماید.لیاقت،هوشیاری،سرعت عمل،شهامت،درجهء فداکاری و از خودگذشتگی،از مال گذشتگی و حتی اندازهء خلوص و صفا و تقوای خود را دقیقا ارزیابی کند.
مبارزهء سیاسی،زمینهء واقعی و عملی و آزمایشی مفاهیمی است که یک دلسوز جامعه،غالبا از کتابها و از زبانها آموخته است و می آموزد.و در عین حال،او را با مسائلی رو به رو می کند و با واقعیت هائی در تماس قرار می دهد که هرگز در محیط امن و آرامی وجود ندارد،که الفاظ و اصطلاحات فلسفی و فکری با او گیرودار دارند.
و باز مبارزهء سیاسی است که روشنفکر واقعی را با متن مردم،خواست ها،نیازها و ایده آل ها،قدرت ها و ضعف های مردم آشنا می سازد.و در عین حال،امکانات عمل را در برابر او آشکار می کند و از بیماری پرت افتادن از مردم،یا جلو افتادن از مردم- که غالبا برخی انقلابیون به آن دچار می شوند-رهائی می دهد و او را مقیّد می سازد که پیشاپیش مردم،اما متصل به مردم،در حرکت باشد.
مبارزهء سیاسی،به انقلابیون موهبتی می دهد که غالبا از آن محروم است و آن،فراگرفتن زبان تفاهم و تکلم با تودهء مردم است،زبانی که ابزار انجام رسالت انقلابی در جامعهء خویش است.همان زبانی که محرومیت از آن،مبارزین ما را این چنین عقیم کرده و با مردم،بیگانه ساخته و دیوار نامرئی و نفوذناپذیری میان اقلیت مبارزین آگاه و توده های وسیع مردم به پا داشته است.مبارزهء سیاسی،به مبارزی که پروردهء کتاب و کلاس است،زبان عوام را می آموزد.
متأسفانه قدرتمندانی که بر سرنوشت جامعه ها مسلط بوده اند،همواره از سیاسی شدن توده های مردم وحشت داشته اند.در جامعهء ما دوران بنی عباس،دوران موفقیت دستگاه در سیاست زدائی جامعهء اسلامی است.بنی عباس که شعور حساس سیاسی تودهء مردم را دیدند و دانستند که چگونه رژیم نیرومندی چون بنی امیه را قربانی خویش ساخت،به سیاست زدائی پرداختند.از چه طریق؟از طریق توسعهء فرهنگ،تکیه بر علم،ثروت،قدرت سیاسی،فتوحات اسلامی و تجلیل و تعظیم شعائر دینی.و به این طریق انبوه تودهء مردم را با پیشرفت هائی که به نام اسلام در جهان به دست می آوردند،تخدیر و مشغول کردند و آگاهان جامعه را هم با غرق کردن در مسائل ذهنی و کلامی و فلسفی و فرقه ای.
این بود که جنگ ها و مبارزات مردم در دوران بنی امیه-که همگی،جنگ های سیاسی و طبقاتی بر اساس عدالت طبقاتی و رهبری انسانی بود-در دوران بنی عباس،تبدیل به جنگ های فرقه ای،کلامی،ذهنی،فلسفی و حتی لفظی شد.و امروزه،استعمار با تشدید خصومت های فرقه ای،قبیله ای،نژادی،مصرف پرستی،آزادی های جنسی و ...مردم را از احساس مسئولیت در قبال سرنوشت جامعه،غافل می سازد.